Urriðafossvirkjun

Landsvirkjun áformar að reisa þrjár virkjanir í Þjórsá. Upphaflega átti að selja allt rafmagn úr virkjununum til Alcan á Íslandi vegna fyrirhugaðrar stækkunar á álbræðslunni í Straumsvík. Í kosningum um stækkun álbræðslunnar 2007 höfnuðu Hafnfirðingar tillögunni og því hefur Landsvirkjun verið í viðræðum við hugsanlega kaupendur að orkunni síðan þá, þar á meðal að selja orkuna til fyrirhugaðrar álbræðslu í Helguvík sem enn hefur ekki fengist leyfi fyrir. Einnig eru áform um virkjun 8 km fyrir neðan friðland Þjórsárvera með Norðlingaölduveitu, en sú virkjunarhugmynd fellur nú í verndarflokk samkvæmt rammaáætlun. Rétt við Þjórsá, nánar tiltekið við Tungnaá, eru áform um að reisa Búðarhálsvirkjun og fellur hún í nýtingarflokk.

Virkjunarhugmyndirnar þrjár í neðri hluta Þjórsár, þ.e. Hvammsvirkjun, Holtavirkjun og Urriðafossvirkjun, falla nú allar í biðflokk samkvæmt rammaáætlun. Í drögum að rammaáætlun féllu þessar virkjunarhugmyndir í nýtingarflokk en vorið 2012 þegar þingsályktunartillagan um rammaáætlun var samþykkt var ákveðið að færa hugmyndirnar í biðflokk og skoða þær betur áður en ákvörðun um vernd eða nýtingu yrði tekin.

Áform Landsvirkjunar um virkjanirnar í Þjórsá hafa valdið miklum deilum og ágreiningi hjá íbúum við ána. Dæmi eru um að heilu fjölskyldurnar hafi tvístrast í skoðunum sínum og félagsandi sveitanna hefur minnkað til muna.

Virkjanir munu stefna náttúrufegurð í voða og rjúfa þá friðsæld sem ríkir við ána.

Þrír fossar í ánni koma til með að skemmast, þ.e. Búði, Hestfoss og Urriðafoss. Árniður og kliður fossanna mun þagna og náttúruupplifun sveitanna því breytast til muna. Út frá hljóðum Þjórsár, t.d. frá Búða og Minna-Núpsflúða, hafa menn frá fornu fari spáð fyrir um veðrið – og gera enn.

Raskið á einstakt lífríki árinnar getur orðið mikið ef virkjunaráform ganga eftir og aukin hætta verður á svifryksmengun og rofhættu þar sem árfarvegurinn kemur til með að verða þurrari sökum minnkaðs rennslis í ánni.

Ennfremur er um að ræða framkvæmdir á einu öflugasta landbúnaðarsvæði Íslands og í nánasta umhverfi manna. Þrengt verður að landbúnaðarlandi, með lónum, vegum og öðrum framkvæmdum sem fylgja.

Mynd © Thorsten Henn

Í Þjórsá lifir stór villtur laxastofn og í ána ganga nú árlega um 7.000 laxar. Auk þess finnast þar allar tegundir ferskvatnsfiska sem lifa á Íslandi.

Ef af virkjun Urriðafoss verður er talið að fiskistofnar í ánni hrynji, þrátt fyrir boðaðar mótvægisaðgerðir.

Í umhverfismati í rammaáætlun er ekki gerð tilraun til að meta hvort hald sé í meintum mótvægisaðgerðum en erlendis frá eru dæmi um að 85-90% fiskistofna hafi dáið vegna stíflna og virkjana, strax eða seinna meir (e. delayed mortality).

Dr. Margaret J. Filardo, prófessor í líffræði og forstöðumaður Fiskvegamiðstöðvarinnar í Oregonfylki í Bandaríkjunum, sagði í fréttum RÚV 4. nóvember 2011 að Urriðafossvirkjun geti haft afar neikvæð áhrif á lífríki fiska í ánni.

Í erindi sem Dr. Filardo hélt á Íslandi sama mánuð kom fram að mikil röskun á vatnafari getur orðið af stíflum og virkjunum í ám, sem skaði þar með lífríkið með afdrifaríkum afleiðingum. Dr. Filandro taldi líklegt að þetta myndi gerast við Urriðafoss. Hún benti á að aðstæður í Columbia ánni væru sambærilegar við þær sem fyrirfinnast í Þjórsá.

Landsvirkjun áformar mótvægisaðgerður, með því að reisa laxastiga við stífluna til að koma göngufiski áfram upp ána. Dr. Filardo segir að það hafi lítil áhrif og að rannsóknir sýni að til lengri tíma litið deyi fiskistofnar samt sem áður út.

Mynd © Jóhann Ísberg

Bóndinn á Urriðafossi heldur hér á einum af mörg þúsund löxum sem veiðast í Þjórsá ár hvert. Veiðin skapar íbúum við Þjórsá talsverðar tekjur.

Að sögn Magnúsar Jóhannssonar fiskifræðings hjá Veiðimálastofnun veiddust árið 2010 8.990 laxar í Þjórsá og 9.217 ef stangveiði í Þjórsá og ám sem falla í hana er tekin með. Laxveiði í Þjórsá árið 2010 var 17% af veiði allra náttúrulegra laxa á Íslandi. Þar að auki veiddust 336 urriðar (sjóbirtingur) í net og 719 í stangveiði.

Með virkjunum í neðri hluta Þjórsár, þá sérstaklega Urriðafossvirkjun, er útlit fyrir að fiskistofnar hrynji, þá sérstaklega sjógengir fiskar eins og lax og silungur.

Mynd © Christopher Lund

Með virkjun Urriðafoss kemur stífla skammt ofan við gömlu brúna og ofan hennar lón sem verður um 9 km² að stærð. Lónið verður grunnt og dæla þarf burt seti úr því á um það bil 5 ára fresti. Tún og beitilönd nokkurra jarða verða fyrir áhrifum af virkjuninni. Áætlað afl Urriðafossvirkjunar er um 130 MW.

Mynd © Ólafur Sigurjónsson