Sveifluháls

Krýsuvíkursvæðið nær yfir nokkur minni jarðhitasvæði sem tengjast eldstöðvakerfi sem venjulega er kennt við Krýsuvík. Meginsvæðin eru Sveifluháls, Austurengjar, Trölladyngja og Sandfell. Jarðhita er jafnframt að finna við Syðri Stapa í Kleifarvatni, við Köldunámur og við Hverinn eina.

Jarðhitinn er við jaðra gos- og sprungureinar eldstöðvakerfisins. Nærri miðju þess liggur móbergshryggurinn Núpshlíðarháls en beggja vegna hans eru hraunflákar og gossprungur frá síðustu árþúsundum. Þar sem móbergið hefur þést af jarðhitaummyndun renna lækir út á hraunin og hafa myndað þar gróðurlendi, t.d. Höskuldarvelli, Selsvelli, Vigdísarvelli og Tjarnarvelli. Utan jarðhitasvæðanna er rennandi vatn á yfirborði nánast óþekkt í Reykjanesfjallgarði vestan Hellisheiðar.

Nú eru uppi áform um að virkja á þessum jarðhitasvæðum og stefna þannig vatni og lífríki í hættu. Fjórar virkjunarhugmyndir í rammaáætlun eru á Krýsuvíkursvæðinu og falla þær í nýtingar- eða biðflokk. Sandfell og Sveifluháls falla í nýtingarflokk og Trölladyngja og Austurengjar í biðflokk.

Hugmyndir um virkjun þessara svæða tengjast aðallega fyrirhugaðri álbræðslu í Helguvík. Krýsuvíkursvæðið er metið sem ein heild í mati Orkustofnunar og er talið 89 km² að stærð með vinnslugetu sem nemur 445 MW til 50 ára. Þar með verður það þriðja aflmesta jarðhitasvæði landsins á eftir Hengilssvæði og Torfajökulssvæði. Þessi túlkun á stærð svæðisins hefur verið dregin í efa enda ekki í samræmi við niðurstöður borana frá því um 1970. Óháðar athuganir benda til að samanlögð vinnslugeta svæðanna sé um 120 MW til 50 ára en álbræðsla í Helguvík þarf 650 MW.

Ennfremur eru virkjunarhugmyndirnar ekki taldar sjálfbærar og útlit fyrir að orkan úr svæðunum klárist á fáeinum áratugum, en til að virkjun geti talist sjálfbær þarf svæðið að nýtast í að minnsta kosti 200-300 ár.

Rúmlega 60% landsmanna búa í nánd við óspillta náttúru Krýsuvíkursvæðisins og Reykjanesskagans. Svæðið er því kjörið til útivistar, auk þess sem náttúra skagans minnir um margt á óspillt víðerni hálendisins. Hugmyndir hafa lengi verið uppi um eldfjallaþjóðgarð á Reykjanesskaganum en þar gengur úthafshryggur á land á mótum tveggja jarðskorpufleka með sýnilegum ummerkjum eldsumbrota liðinna árþúsunda.

Mynd © Ellert Grétarsson

Jarðhitasvæðið í Sveifluhálsi er í daglegu tali þekkt sem jarðhitasvæðið í Krýsuvík. Hitasvæðið liggur rétt austan við gos- og sprungurein sem jafnan er kennd við Krýsuvík.

Sveifluháls er tiltölulega lítt raskað svæði og þrátt fyrir töluverðar boranir um og eftir miðja síðustu öld mætti auðveldlega koma svæðinu í því sem næst náttúrulegt horf.

Sjálft jarðhitasvæðið er um 2-3 km langt og allt að 2 km breitt. Meginvirknin er í hálsinum austanverðum. Hitinn virðist að einhverju leyti tengdur sprungum með NA-SV stefnu líkt og gosreinin. Sveifluháls (ásamt Undirhlíðum) er allt að 20 km langur og 2 km breiður, samsettur móbergshryggur, sem rís víðast 150–200 m yfir umhverfið. Móbergið er víðast lítt eða ekki gróið nema á jarðhitasvæðinu þar sem ummyndun hefur þétt móbergið.

Jarðhitinn einkennist af gufuhverum, leirhverum og leirugum vatnshverum og getur virkni þeirra verið afar breytileg frá einum tíma til annars. Svæðið er einkar litskrúðugt vegna ummyndunar í móberginu og töluvert er þar um brennisteinsútfellingar, hverasölt og gifs.

Svæðið er sérstakt fyrir allmarga sprengigíga en þekktastir þeirra eru Grænavatn, Gestsstaðavatn og Arnarvatn. Á hverasvæðinu eru minniháttar ummerki um eldvirkni á nútíma, m.a. í Grænavatni.

Mynd © Ellert Grétarsson

Orka fyrir nágrennið fæst úr einni holu í Baðstofu en hugmyndir eru um orkuver á svæðinu, skammt norðan við Grænavatn, með 50–100 MW raforkuframleiðslu. Það er HS Orka sem er handhafi rannsóknarleyfis og hyggst virkja en hefur ekki tekist að tryggja sér nýtingarrétt sem er í eigu Hafnarfjarðar.

Áformuð virkjun myndi þurfa 10–20 vinnsluholur með tilheyrandi raski, vegagerð og gufuleiðslum og ófyrirsjáanlegum áhrifum á virkni jarðhitasvæðisins.

Borsvæðum yrði raðað austan undir hálsinum og jafnvel á hveralínuna frá Baðstofu að Seltúni.

Óhjákvæmilega þyrfti að tengja raforkuna inn á landskerfið. Til þess þyrfti að lágmarki eina háspennulínu (eða jarðstreng) að spennuvirki í Hamranesstöð við Straumsvík. Slík lína myndi eyðileggja einstaka ásýnd Sveifluháls meðfram Kleifarvatni eða ásýnd Móhálsadals vestan við hálsinn.

Svæðið er innan Reykjanesfólkvangs.

Mynd © Ellert Grétarsson