Sandfell

Krýsuvíkursvæðið nær yfir nokkur minni jarðhitasvæði sem tengjast eldstöðvakerfi sem venjulega er kennt við Krýsuvík. Meginsvæðin eru Sveifluháls, Austurengjar, Trölladyngja og Sandfell. Jarðhita er jafnframt að finna við Syðri Stapa í Kleifarvatni, við Köldunámur og við Hverinn eina.

Jarðhitinn er við jaðra gos- og sprungureinar eldstöðvakerfisins. Nærri miðju þess liggur móbergshryggurinn Núpshlíðarháls en beggja vegna hans eru hraunflákar og gossprungur frá síðustu árþúsundum. Þar sem móbergið hefur þést af jarðhitaummyndun renna lækir út á hraunin og hafa myndað þar gróðurlendi, t.d. Höskuldarvelli, Selsvelli, Vigdísarvelli og Tjarnarvelli. Utan jarðhitasvæðanna er rennandi vatn á yfirborði nánast óþekkt í Reykjanesfjallgarði vestan Hellisheiðar.

Nú eru uppi áform um að virkja á þessum jarðhitasvæðum og stefna þannig vatni og lífríki í hættu. Fjórar virkjunarhugmyndir í rammaáætlun eru á Krýsuvíkursvæðinu og falla þær í nýtingar- eða biðflokk. Sandfell og Sveifluháls falla í nýtingarflokk og Trölladyngja og Austurengjar í biðflokk.

Hugmyndir um virkjun þessara svæða tengjast aðallega fyrirhugaðri álbræðslu í Helguvík. Krýsuvíkursvæðið er metið sem ein heild í mati Orkustofnunar og er talið 89 km² að stærð með vinnslugetu sem nemur 445 MW til 50 ára. Þar með verður það þriðja aflmesta jarðhitasvæði landsins á eftir Hengilssvæði og Torfajökulssvæði. Þessi túlkun á stærð svæðisins hefur verið dregin í efa enda ekki í samræmi við niðurstöður borana frá því um 1970. Óháðar athuganir benda til að samanlögð vinnslugeta svæðanna sé um 120 MW til 50 ára en álbræðsla í Helguvík þarf 650 MW.

Ennfremur eru virkjunarhugmyndirnar ekki taldar sjálfbærar og útlit fyrir að orkan úr svæðunum klárist á fáeinum áratugum, en til að virkjun geti talist sjálfbær þarf svæðið að nýtast í að minnsta kosti 200-300 ár.

Rúmlega 60% landsmanna búa í nánd við óspillta náttúru Krýsuvíkursvæðisins og Reykjanesskagans. Svæðið er því kjörið til útivistar, auk þess sem náttúra skagans minnir um margt á óspillt víðerni hálendisins. Hugmyndir hafa lengi verið uppi um eldfjallaþjóðgarð á Reykjanesskaganum en þar gengur úthafshryggur á land á mótum tveggja jarðskorpufleka með sýnilegum ummerkjum eldsumbrota liðinna árþúsunda.

Mynd © Ellert Grétarsson

Um 1 km vestur af sunnanverðum Núpshlíðarhálsi stíga gufur upp úr hrauni á mjög takmörkuðu svæði skammt norðan við Sandfell og suður af Hraunsels-Vatnsfelli.

Þar sem hraunflákanum vestur af Núpshlíðarhálsi sleppir taka við lág móbergs- og bólstrabergsfjöll, fremur rýr af gróðri og hrjáð af jarðvegsrofi.

Í heild er svæðið nánast ósnortið jarðeldasvæði með hraunum og móbergsfjöllum. Jarðhitinn er í vesturjaðri eldstöðvakerfis Krýsuvíkur og tengist hugsanlega sprungum með N-S stefnu en þær koma fram í gömlu hrauni beint norður af jarðhitanum, vestan undir Hraunsels-Vatnsfelli.

Í hrauninu eru nokkrar skemmdir í mosa eftir vélknúin farartæki.

Mynd © Ellert Grétarsson

HS Orka hefur rannsóknarleyfi á Sandfellssvæðinu og árformar að reisa þar 50 MW raforkuver. Slíkt orkuver ásamt tilheyrandi aðkomuvegi, flutningslínum, borholum og gufuleiðslum myndi hafa veruleg áhrif á svæðið.

Ein grunnrannsóknarhola hefur verið boruð í svæðið en upplýsingar úr henni liggja ekki fyrir.

Mynd © Sigmundur Einarsson